Witkacy po dziś dzień dzieli świat artystycznej bohemy. Jedni uważają go za wizjonera, który znacząco wyprzedził swoją epokę, drudzy za skandalistę, który cierpiał na przerost formy nad treścią, a jedyną przyjemność czerpał z alkoholowych biesiad, narkotycznych wizji i seksualnych uniesień.

– Nineczko Ty jedna, a poza tym dupy i ofszem, ale to nie to – czytamy w „Listach Witkacego do żony”. Kazał jej przy tym czytać Bertranda Russella, który dowodził, że najważniejsza jest łącząca małżonków przyjaźń i tolerancja.

Chociaż takie zachowanie, z przeciętnego punktu widzenia, wydaje się być dość grubiańskie, Nina była jedną z najbliższych osób artysty, jedną z tych, które go akceptowały i kochały. Witkacego zgodnie nie lubiła ani bliższa, ani dalsza rodzina. Jego dziwactwa i niestandardowe zachowania zawstydzały i wprowadzały w zakłopotanie uczestników rodzinnych zjazdów – choć sam twierdził, że wszystko co w nim pierwotne i dziwne, wyrzucał z siebie, krzycząc każdego ranka w łazience. Nie spodziewano się po nim niczego wielkiego i praktycznie spisany został na straty.  Dla nich zawsze pozostał nieudanym synem Stacha – Stanisława Witkiewicza, utalentowanego i cenionego malarza młodopolskiego. Przy nim, syn ze swoją „pseudoliteraturą, bohomazami i amatorską filozofią” wypadał po prostu blado. Dodatkowo samobójcza śmierć, sprawiła, że na wiele lat jego postać była objęta zmową milczenia.

– Nie chciał żyć w świecie, którego zbydlęcenie przeczuwał i opisywał – pisze Barbara Chabior, w tekście dla gazety „Rzeczpospolita”.  Po południu 17 września 1939 roku usłyszał w radiu wiadomość o wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej. Następnego poranka odebrał sobie życie. Rzeczywistość, która go otaczała była nie do zniesienia. Przewidział wojnę, kryzys europejskiej kultury, unifikację ludzkości i zanik „uczuć metafizycznych”. W obliczu tak mrocznej wizji świata, nic dziwnego, że nie chciał już być jego częścią.

Twórczością Witkacego zaczęto interesować się po październikowej odwilży i potem, w latach 60tych. Wtedy to ukazało się nowe wydanie „Nienasycenia”.  W podręcznikach szkolnych pisano, że twórczość Witkacego to produkt schyłkowej epoki imperializmu, w bibliotekach obowiązywał zakaz udostępniania jego utworów. Nic dziwnego. Jego proza i wiersze, skutecznie kwestionowały porządek, w który dotychczas wierzyli młodzi ludzie. Witkacy zdemolował moje szkolne pojmowanie literatury. Wszystko było jej zaprzeczeniem. Całkowicie odmienny typ narracji, szczegółowe przedstawienie najciemniejszych zakamarków psychiki bohaterów, z którymi nie sposób było się identyfikować, śmiałe i groteskowe sceny erotyczne, mnogość metafor i neologizmów.

Witkacy był osamotniony, niezrozumiany przez współczesnych. Musiały minąć dziesięciolecia, żeby potomni docenili prawdziwość jego katastroficznych wizji. Ukazywał szokujący świat przyszłości, który coraz bardziej przypomina ten dzisiejszy. Jego ciało żyło w dwudziestym wieku, a dusza doświadczała, jak najbardziej współczesnego, kryzysu psychicznego.

O tym, jakie jeszcze tajemnice kryje w sobie twórczość Witkacego, będą debatować naukowcy w Słupsku, podczas międzynarodowej konferencji w dniach 17-20 września, zorganizowanej z okazji 75 rocznicy śmierci.

Katarzyna Mierzejewska