Zdolność mówienia to jedna z pierwszych i najważniejszych umiejętności jakie nabywamy w życiu. Do pewnego etapu życia wady wymowy są zupełnie naturalne, czasem nawet uchodzą za urocze. Jednakże zbyt długie lekceważenie problemów z wymową u dzieci może mieć poważne konsekwencje w życiu dorosłym. Zatem co powinno budzić niepokój rodziców, jakie błędy najczęściej popełniają dorośli ucząc poprawnej wymowy swoje dzieci i kiedy bezzwłocznie udać się do logopedy – na te i inne pytania odpowiada logopeda i pedagog  specjalny z Centrum Terapii PROMITIS w Warszawie Paulina Rozwadowska.

Jakie są najczęstsze problemy z mową (u dzieci i dorosłych) i z czego wynikają?

Paulina Rozwadowska: W dzisiejszych czasach zwraca się szczególną uwagę na umiejętność poprawnego mówienia. Jednak skala zaburzeń mowy cały czas wzrasta. Najczęstszymi problemami związanymi z mową są niewątpliwie wady artykulacyjne, zwane ogólnie dyslalią. Mowa tu o różnego rodzaju np. seplenieniach ( nieprawidłowa artykulacja głosek s,z,c,dz, ś,ź,ć,dź , sz, ż,cz, dż), rotacyzmach (nieprawidłowa artykulacja głoski r), którą prezentuje np. nasz premier.

Czynniki powodujące taki wady związane są  najczęściej z parafunkcjami
i dysfunkcjami w okresie niemowlęcym, tak jak: przetrwałe połykanie niemowlęce, ssanie kciuka, zbyt długi czas ssania smoczka, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, jak również nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego. Często przyczyn doszukuje się w środowisku dziecka, ponieważ nieprawidłowe wzorce mogą powodować jednocześnie wystąpienie wady u dziecka.

Przesadna dbałość w wypowiadaniu słów również jest błędem. Najczęściej spotykane nieprawidłowości to przesadne akcentowanie głosek ą,ę. Oczywiście, należy zwracać uwagę na poprawną wymowę, ale nie powinniśmy przesadzać.

Jakie są etapy mowy u dziecka?

Przede wszystkim należy mieć świadomość, że matka ma wpływ na mowę dziecka od samego początku. Pierwsze dźwięki to płacz, krzyk, które dają formę komunikatu odbiorcy. W okresie ok. 2-4 miesiąca pojawia się głużenie
( to samoistne wydawanie dźwięków przy dobrym samopoczuciu dziecka), przy czym należy pamiętać, że głużą również dzieci z wadą słuchu.

Kolejnym etapem, który trwa do 8 miesiąca życia jest zabawa głosem,
a następnie gaworzenie. Jest to  świadome wydawanie dźwięków przez dziecko.

Po tym etapie, zauważalne są wypowiedzi jednowyrazowe, które mogą mieć szeroki zakres znaczeniowy. Półtoraroczne dziecko powinno już znać około 50 wyrazów bądź ich prototypy. Oznacza to, że np. komunikat AM – oznacza jeść.

W okresie przed 2 rokiem życia następuje szybki wzrost słownictwa dziecka. Pomiędzy 2 a 4  pojawia się etap zdania, który składa się z już z kilku wyrazów.

Do 10 roku  życia dziecko powinno osiągnąć pełną umiejętność kompetencji językowej.

Nie zapominajmy jednak, że człowiek całe życie poszerza swój zasób słownictwa.

Czym jest  opóźniony rozwój mowy?

Termin opóźniony rozwój mowy oznacza, że dziecko nie posługuje się mową w taki sposób, który uznany jest za właściwy dla jego wieku i nie ma znamion patologii.

Należy pamiętać, że aby mówić o ORM, u dziecka musi być prawidłowo wykształcony słuch fizyczny, fonematyczny, brak uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego, a rozwój psychoruchowy przebiega prawidłowo poza obszarem mowy czynnej.

Pierwszym niepokojącym sygnałem dla rodziców, powinien być fakt,
że 2 letnie dziecko nie mówi, bądź posługuje się zaledwie kilkoma wyrazami. Dodatkowo komunikuje się za pomocą gestów i innych środków niewerbalnych.

Zazwyczaj na przełomie 4-5 roku życia opóźnienie to wyrównuje się. Wszystko zależy od formy opóźnionego rozwoju mowy, gdzie wymieniamy proste opóźnienie oraz opóźnienie rozwoju mowy. W pierwszym przypadku, zdolność do porozumiewania się werbalnego rozwija się wedle prawidłowych etapów rozwojowych, tyle tylko,
że z opóźnieniem. Zazwyczaj po 3 roku życia opóźnienie to wyrównuje się. Natomiast w przypadku opóźnionego rozwoju mowy, proces ten trwa dłużej, nawet do 5-6 roku życia, a dynamika zmian jest dłuższa.

Trzeba podkreślić, że w przypadku zauważenia jakichkolwiek trudności
w mowie, należy zwrócić się po pomoc do logopedy. Ważne jest, aby nie lekceważyć trudności z jakimi boryka się dziecko, gdyż w późniejszych wieku może to być przyczyną poważnych nieprawidłowości komunikacyjnych, mających wpływ zarówno na życie społeczne jak i emocjonalne dziecka. Przyczynami ORM może być zbyt małe włączanie dziecka w relacje z osobami z bliskiego mu otoczenia. Dlatego też, pozwólmy dziecku aktywnie uczestniczyć w rozmowie i nie sprowadzajmy go wyłącznie do roli słuchacza.

Czy możemy samodzielnie korygować wady wymowy (zarówno u dzieci jak i u dorosłych)?

 Wady wymowy należy korygować przede wszystkim pod opieką wykwalifikowanego  logopedy, zarówno w przypadku dzieci jak i dorosłych. Oprócz intensywnych ćwiczeń w trakcie trwania zajęć logopedycznych, specjalista powinien dawać przykładowe ćwiczenia i wskazówki do domu.

Trzeba pamiętać, że istotą korygowania pewnych wad wymowy jest systematyczność wykonywanych ćwiczeń jak i motywacja.

Na jakim etapie życia dziecka należy bezzwłocznie udać się do logopedy, obserwując, że dziecko nie mówi poprawnie?

Przede wszystkim rodzice powinni pamiętać, że wpływ na mowę dziecka ma wiele czynników. Nieprawdą jest, że do logopedy idzie się dopiero kiedy dziecko zaczyna mówić nieprawidłowo bądź mowa się opóźnia. Logopeda jest specjalistą, który pomaga nawet najmłodszym dzieciom. Nie ma recepty na to, kiedy należy udać się do logopedy. Kiedy tylko zauważymy niepokojące nas sytuacje związane
z mową, warto skonsultować się ze specjalistą..

Jak przygotować dziecko na wizytę u logopedy?

Istnieje mit, że logopeda to zły lekarz, który przysłowiowo „ wsadza” palce do buzi i robi krzywdę. Logopeda nie jest lekarzem i nie chodzi w białym fartuchu. Niejednokrotnie spotkałam się z sytuacjami, w których rodzice straszyli swoje dziecko logopedą. Wykonujemy trudny zawód, ale zależy nam na tym, abyśmy byli postrzegani jako ludzie niosący pomoc.
Myślę, że najważniejsze aby wytłumaczyć dziecku, że logopeda jest osobą, która pomaga dzieciom, w tym aby mówić wyraźnie, ale też z  którą można się pobawić i robić różne ciekawe rzeczy. Warto wytłumaczyć, że pani logopeda będzie rozmawiała z dzieckiem, a także oglądała jego buzię, ząbki, języczek. Większość takich spotkań przeprowadzanych jest w formie zabawy, aby dodatkowo nie stresować dziecka i uatrakcyjnić spotkanie.

Jak wygląda i na czym polega przebieg terapii logopedycznej?

Przebieg terapii logopedycznej  uwarunkowany jest  od rodzaju zaburzeń mowy lub wad wymowy. Zazwyczaj korygowanie błędnie realizowanych głosek trwa krócej aniżeli w przypadku złożonych zaburzeń mowy, jak np. niedokształcenie mowy pochodzenia korowego czy dyzartria. Takie zaburzenia mowy najczęściej wymagają długofalowej i regularnej terapii logopedycznej trwającej wiele lat.

Istotą dobrze prowadzonej terapii jest w dużej mierze wywiad, złożony
z wielu szczegółowych pytań , jak również badanie logopedyczne, które daje logopedzie obraz do postawienia diagnozy i zaplanowania odpowiedniej terapii.

 Czy koszty terapii są wysokie?

Koszty terapii są zróżnicowane w zależności od miejscowości, a także problemu z jakim zgłaszają się rodzice. Należy pamiętać, że w państwowych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, takie usługi są darmowe, jednak czas oczekiwania na wizytę jest długi.

Koszty jednorazowej wizyty wahają się w granicach od ok.40 do 120 złotych.

Czy wady wymowy można w pełni skorygować w dojrzałym wieku?

Jeżeli mówimy o nieprawidłowej realizacji głosek, to systematyczna praca pod okiem logopedy powinna przynieść efekty, w postaci prawidłowej wymowy. Jednak często dorosłe już osoby, są na tyle przyzwyczajone do tego w jaki sposób mówią, że nie czują potrzeby korygowania tych wad i nie mają wystarczającej motywacji do zmian.

Mimo to, każda osoba borykająca się z trudnościami z mową, ma szansę przynajmniej w stopniu zadowalającym poprawić jakość swoich wypowiedzi.

Jakie podstawowe informacje o pacjencie powinien uzyskać logopeda podczas pierwszej wizyty?

Jak już wcześniej wspominałam istotą diagnozy logopedycznej jest obszerny wywiad z pacjentem. Im logopeda uzyska więcej informacji, tym lepiej. Wywiad zawiera pytania dotyczące między innymi przebiegu ciąży, wystąpienia ewentualnych chorób, infekcji, zapaleń uszu. Ważne są także badania słuch i budowa narządów mowy. Jednak wszystkie pytania zależą od złożoności problemu.

Rozmawiała: Paulina Ostapiuk